De vrolijke tijdloosheid van Donald Duck

Al jaar en dag heeft Vertaalweb zijn helden en de schrijvers. Vertalers en redacteurs van de Donald Duck staan hoog op onze lijst. Wij maken kennis met Jos Beekman. Jos heeft het druk, maar niet te druk om ons aan te amuseren en per e-mail te reageren onze vragen. Lees, leer en lach.

Door Ping Cleton

Ik zie in de DD oude krakers terug die ik mij herinner van de Duckies uit de late jaren vijftig, zestig en daarna. Gebruik je oude vertalingen als basis of levert dat weinig op?

We herplaatsen regelmatig een verhaal uit de jaren vijftig en zestig. Dat doen we niet uit materiaalgebrek, maar omdat sommige van die verhalen een gezellig sfeertje hebben waar onze oudere lezers (de helft van onze lezers, wekelijks ruim een half miljoen, is volwassen) van houden. De teksten worden opnieuw vertaald of 'hertaald' omdat ze niet meer van deze tijd zijn.

Hoeveel vertalers werken er aan de Duckies? Heeft ieder daarin een vast onderdeel?

De verhalen in Donald Duck worden vertaald, bewerkt of geredigeerd door mijn collega Jim van der Weele en ik. Daarnaast heb ik twee vaste vertalers (Pascal Oost en Bas Schuddeboom) voor het maandblad Donald Duck Extra, waarvan ik de eindredactie doe. DD Extra wordt per twee nummers tegelijk geproduceerd en ik geef elke vertaler één compleet nummer. Jim en ik vertalen één complete Donald Duck per week, naast onze andere redactionele taken.

Waarin onderscheidt het vertalen van strips zich van literair of ondertitels vertalen?

Bij strips heb je voornamelijk te maken met dialoogteksten, dus er is meer overeenkomst met ondertitels dan met literaire teksten. Wel zijn we zo zorgvuldig mogelijk in ons taalgebruik, dus taalvervuiling als 'overnieuw' en 'dat kost duur' zul je in de tekstballonnen niet aantreffen. Of het moet maandagochtend zijn geweest. De tekst moet 'natuurlijk' overkomen en we houden het lekker speels, want de humor van Donald Duck is het allerbelangrijkst.

Hoe zit je erbij op de uitgeverij - hoe ziet je werkdag eruit?

Ik heb kantoortijden en werk aan een vast bureau in een fors kantoorgebouw, dus op het eerste gezicht zie je weinig verschil met een belastingambtenaar of een administrateur bij een verzekeringsmaatschappij. Met dat verschil dat ik waarschijnlijk meer lol heb in mijn werk. Maar dat weet je natuurlijk nooit!

Welke taalregels van het Nederlands brengen jou altijd weer aan het twijfelen?

We moeten nog wel eens lachen om de aanelkaarschrijfregels. Zo schrijf je theedrinken aan elkaar maar koffie drinken moet dan weer los. En ja, een woord als elektriciteitsproductiemaatschappijonderhoudsmedewerkersassistentuitzendbureau blijft natuurlijk lastig.

Wat is voor jou onmisbaar gereedschap voor een dagelijkse vertaling - zit je veel, constant, zelden on-line?

Sinds kort hebben we Van Dale on-line. Ik raadpleeg regelmatig het internet voor met name avonturenverhalen. Dat kan over van alles gaan, over scheepvaart, het periodiek systeem of de uitvinding van het haringkaken.

Is de Nederlandse DD vaak beter dan de Amerikaanse (zoals ook bij Bert en Ernie het geval kan zijn? Heb je voorbeelden?

Ik zal het je sterker vertellen: de Amerikaanse Donald Duck is allang ter ziele! De ontlezing heeft er hard toegeslagen. De oorsprong van onze strips is natuurlijk Amerikaans, maar we produceren een groot deel van de verhalen zelf. Daarnaast gebruiken we verhalen die in andere landen gemaakt worden, met name uit Denemarken en Italië. Maar de Nederlandse verhalen zijn uiteraard de beste!

De Donald Duck is geen kinderstrip meer, als het dit al ooit is geweest. Hoe krijg je de Duckies leuk voor jong en oud?

Donald Duck is inderdaad al jaren een echt familieblad. In de eerste plaats gericht op kinderen, maar ook populair onder studenten, werkende moeders, agrariërs, politici en palingvissers.

De kunst van het vertalen van een Donald Duck verhaal is het inbouwen van twee lagen. Een basis die leuk en begrijpelijk is voor kinderen en een tweede laag voor de meelezende vaders en moeders, met soms een knipoog naar de actualiteit of een verwijzing naar literatuur, popmuziek en dergelijke. In de Duckstadkrant zie je dat ook terug.

Een voorbeeld?

We hadden een tijdje geleden een top tien samengesteld met de populairste boeken in Duckstad. Dan Brown van 'De Da Vinci Code' was toen populair. Zijn tweede boek heette 'Het Bernini Mysterie'. Dat heb ik toen verbasterd in 'Het Bikini Mysterie' van Dan Bruin. Bikini is op zich een flauwe woordspeling, maar in combinatie met 'Bruin' gaat het werken. Elk kind snapt de grap en voor de volwassene is het leuk omdat die de naam van het boek herkent.

Is Duckies vertalen een jongensdroom?

Een droom waarvan ik me eigenlijk niet bewust was, omdat ik het beroep dat ik nu heb niet kende. Toen ik een jaar of twaalf was, besloot ik óf journalist te worden of striptekenaar. Nu doe ik een soort combinatie van beide.

Wat is je grootste vertaalinstinker geweest?

Nou, instinker... heb je wel eens van Carl Barks gehoord? Dat was een Amerikaan die een massa geweldige Duck verhalen heeft geschreven en getekend. In het begin vertaalde ik die nogal geforceerd, omdat ik bang was een geniale kwinkslag te missen. Ik las er laatst weer eentje. Niet geweldig. Het kost je echt een aantal jaren ploeteren voor je er een beetje slag van krijgt. Bij een goede vertaling heb je niet in de gaten dat je leest, die zuigt je vanzelf het verhaal in.

Vertel eens over een paar van je mooiste oplossingen.

We moeten af en toe buitenlandse verhalen inkorten. Zo heb ik ooit eens een verhaal van de Kleine Zeemeermin dat tien pagina's telde ingekort tot twee. Dan moet je flink goochelen met de tekst, hier iets toevoegen, daar wat weghalen. Maar het eindresultaat liep als een trein en als het goed is heeft geen lezer iets gemist. Maar maak je geen zorgen; dit was een uitzondering!

Zijn er DD-figuren die zo voor je leven dat ze een eigen stem hebben, met eigen vocabulaire, uitdrukkingen, e.d.?

Ja, je moet je niet alleen inleven in het verhaal maar ook in de personages. Dat gaat vanzelf, in de loop der jaren leer je ze aardig kennen. We zeggen vaak tegen elkaar dingen als "Nee, dat zou oom Dagobert nooit zeggen, dat is niet des Dagoberts."

Ik hoor wel eens schrijvers uit de reclame opmerken dat ze in hun vak niet oud kunnen worden - dat je op een gegeven moment oubollig gaat klinken. Loop je dit risico ook bij de DD?

Donald Duck is een stuk minder trendgevoelig dan reclame. We mijden trends liever, als het enigszins kan. Pas als iets gemeengoed wordt, zoals sinds een jaar of tien het mobieltje, duikt het in Duckstad op. We zijn een trendvolgend blad, niet trendsettend. Daar zitten onze lezers ook helemaal niet op te wachten, die willen warme-chocolademelk-bij-de-haard-gezelligheid. Even lekker weg uit de dagelijkse realiteit, geen hijgerig hip gedoe. Daarom is een verhaal uit de jaren zestig net zo leuk als een uit 1987, 2008 of 2026. Die vrolijke tijdloosheid, dat is de kracht van Donald Duck.

Waaraan herken jij een goede vertaler?

Die heeft het juiste gevoel voor humor en timing. Je moet een beetje muzikaal zijn, een ballonstrip heeft een bepaald ritme. Je moet precies weten wanneer je een toon moet aanzetten en wanneer je je moet inhouden. Genoeg informatie bieden aan de lezer, ook weer niet te veel weggeven, zorgen dat je tekst een eenheid vormt met de situatie in de tekening. Als je een Duck verhaal leest, lijkt het net of het terloops in de ballonnetjes is gekwakt, en dat is ook precies de bedoeling, maar er gaat heel wat denkwerk aan vooraf, kan ik je verzekeren. Het is leuk om te doen, maar niet zo eenvoudig.

Wat zou jouw werk in één keer een stuk leuker maken?

Als het kantoor verplaatst wordt naar een zonnig strand.

Zijn mannen geestiger dan vrouwen?

Dat zou ik niet zeggen. Ik zit met een kleine club mannen in een grote ruimte vol vrouwen en er wordt heel wat afgelachen. De meeste mensen houden van humor; Donald Duck is natuurlijk niet voor niets populair. Wel heb ik het idee dat mannen anders gebruikmaken van humor. Meer als communicatiemiddel, om bijvoorbeeld het ijs te breken of om indruk te maken.

Wie zou jij graag geïnterviewd zien voor Vertaalweb - en wat wil je hem/haar vragen?

Marc Carpentier Alting. Die vertaalde heel veel sciencefiction in de jaren zeventig en tachtig toen het genre nog populair was. Ik heb toevallig net een verhaal van Jack Vance gelezen dat hij vertaald had. Een goede, vlotte stijl. Ik ben benieuwd op welke plek in het vertalerslandschap hij zich tegenwoordig ophoudt.

datum publicatie: 3 december 2008
rubriek: De vertaalafdeling
home » artikelen » De vertaalafdeling

Reacties

Er zijn nog geen reacties.

Geef hier uw reactie!

Als u eerst inlogt, hoeft u niet telkens uw naam, e-mailadres en de captcha (spampreventietest) in te vullen.

De vrolijke tijdloosheid van Donald Duck

Reacties

ZOEKEN